Homo Sapiens racjonalizujący czyli nieracjonalny

31 paź Homo Sapiens racjonalizujący czyli nieracjonalny

Załóżmy, że po kilku latach pracy w firmie X dociera do Ciebie, że działa ona niezgodnie z Twoimi wartościami / nieetycznie wobec pracowników bądź klientów zewnętrznych. Co robisz?

1. Składasz wymówienie i szukasz innej pracy.
2. Zastanawiasz się nad życiem i dochodzisz do wniosku, że wszystko jest względne, a wartości płynne.
3. Zaczynasz widzieć plusy tej sytuacji, np. zahartowanie przed trudniejszymi następnymi w myśl porzekadła: „co nas nie zabije to nas wzmocni”. Poza tym, jeśli się zwolnisz, z pewnością znajdzie się ktoś następny na to samo miejsce, ale być może już nie tak wrażliwy jak Ty – więc w przypadku Twego pozostania, plusy będą namacalne także dla innych.

A taka sytuacja: skończyłeś renomowany drogi kurs, który wydaje się jednak nie spełniać pokładanych w nim oczekiwań; i -?

1. Składasz reklamację
2. Uzasadniasz sobie i innym, że jednak było warto..
3.  …

WYŻSZOŚĆ SZTUCZNEJ INTELIGENCJI NAD LUDZKĄ CZY ODWROTNIE?

Zjawisko dysonansu poznawczego i mechanizmu redukcji dysonansu, opisane w teorii L. Festingera,  można porównać do uczucia zwykłego głodu oraz mechanizmu jego zaspakajania. Dysonans i  dyskomfort pojawiają się w momentach  docierających do nas jednocześnie sprzecznych ze sobą informacji. Celem redukcji dysonansu jest dalsze funkcjonowanie bez nieprzyjemnego uczucia dyskomfortu. W tym celu możemy dokonać określonej serii zabiegów polegających na dokonaniu zmiany, bądź racjonalizacji pojętych działań. Przykłady:

• „nie zdecydowaliśmy się na nowego dostawcę, decyzje zapadły wyżej, ale tak naprawdę chyba nie warto było ryzykować”
• „nie rzucę palenia, bo wypadnę w firmie z obiegu komunikacyjnego, a poza tym życie jest takie krótkie więc dlaczego pozbawiać się drobnych przyjemności”
  

Kolejni badacze po Festingerze (Aronson, Greenwald, Ronis) dokonali odkrycia, iż dysonans jest najsilniejszy i powoduje największy niepokój, gdy  jest on wymierzony przeciwko samoocenie. Odwołując się do przykładów powyżej: uzasadniam zaistniałe decyzje tak, by moja samoocena nie uległa zdruzgotaniu poprzez szczere:

• „tak naprawdę jestem pionkiem i nie mam żadnej mocy decyzyjnej przy wyborze dostawców” 
• „tak naprawdę jestem za cienki, aby rzucić palenie”

Trudno osądzić, czy jest to zachowanie na plus czy na minus dla istoty myślącej?  Plus – ponieważ jest to mechanizm obronny czyli jak sama nazwa wskazuje – broni.  Minus – ponieważ decyzje mogą być podejmowane z pozorną tyko świadomością popełnianego czynu. W związku z tym ryzyko prawdziwości powiedzenia S.J. Leca: „Błoto stwarza czasem pozory głębi”  – zwiększa się.

MATRIKS – CZY JEST PORTAL WYJŚCIA

Jeśli jesteś chory, masz różne objawy i dzięki nim wiesz, że musisz sięgnąć po aspirynę czy termometr. Jeśli zaczynasz być wypalony zawodowo a sam zapomnisz o wprowadzeniu koniecznej zmiany, organizm Ci o tym przypomni przez objawy psychosomatyczne.

Natomiast przy redukcji dysonansu – objawów właściwie nie widać – im szybciej dysonans zostanie zlikwidowany, tym człowiek czuje się lepiej. Pod względem „wychodzenia z Matriksa”, natura nie wyposażyła nas w system wspierający racjonalne decyzje. Jako ludzie jesteśmy niedaleko od małp – wyniki eksperymentów dotyczących redukcji dysonansu bywały podobne w obydwu grupach (Brehm, Egan, Santos, Bloom)..

Tzw „zasoby zewnętrzne” w zastanej sytuacji także zwykle nie sprzyjają w dokonaniu zmiany:

Przykład z firmy: rekrutacja trwająca kilka miesięcy – tak jakby przyjmowano Nowego do załogi ISS, a po przyjęciu, w realnej pracy okazuje się, że hasła z kampanii rekrutacyjnej są tylko sloganami. Zrezygnować bezpośrednio po zdobyciu twierdzy – szkoda. Koledzy-współpracownicy starsi stażem – jeśli zredukowali wcześniej swoje dysonanse – nie będą dobrymi doradcami w rozmowie. Prezes – twórca dysonansu – tym bardziej także nie.

Przykład spoza pracy: toksyczny związek trwający kilkanaście lat, partnerzy przestali rozważać rozstanie się, czują się związani majątkiem, kredytem, budową domu oraz dobrem dorastających dzieci; działa na nich także presja rodziny, która ceni nade wszystko stabilność i status quo.

 Czy warto więc zrywać macki z oczu, ryzykując dyskomfort związany z niską samooceną?

ŚWIATŁO W TUNELU I …CO DALEJ

Sam Aronson w swej Psychologii Społecznej, pisze, że można a nawet warto. „Po pierwsze, warto uświadomić sobie tendencję do samo usprawiedliwień (…), możemy kontrolować myśli aby „przyłapać się na gorącym uczynku” (…), dzięki temu mamy szansę przerwania cyklu, w którym usprawiedliwianie zachowań powoduje ich intensyfikację”.

Jak? na przykład:

• słuchać także ludzi, którzy myślą inaczej niż Ty
• opowiadać sobie samemu swój przypadek, tak jakbyś miał skonsultować  cudzy
• rozważać różne opcje – zawsze na przykład co najmniej trzy

Ale czy naprawdę warto i jaki jest cel tego trudu – chyba odpowiedź należy tu do każdego z nas. Jednak,  gdy już podejmiemy decyzję, narażamy się z kolei na dysonans podecyzyjny. Polega on na tym, że zwiększamy atrakcyjność wybranego rozwiązania i umniejszamy wartość odrzuconych wyborów. Matriks poza Matriksem.. a życie toczy się dalej. Ile dysonansów zredukowałeś w zeszłym tygodniu i w jaki sposób? Ja, pisząc ten tekst, chyba co najmniej dwa, ale już nie jestem pewna.